زمان مناسب خواندن دستگاهها مفاهیم حس ی آنها

اف ال استودیو

زمان مناسب خواندن دستگاهها و مفاهیم احساس ی آنها

در این بخش می خواهم در مورد دستگاهها آوازهای موزیک اصیل ایرانی از نظر حال و هوا و مناسب برای خواندن شنیدن هر کدام حرف کنم بیشتر از جنبه حس ی این امر را نقد کنم، نه از لحاظ تئوریک.

در اجرای زنده آهنگ ایرانی حتی رنگ دیوارها و سالن اجرا حضار مستمعین آواز نوع نورپردازی دکور و ... همه و تمام در اجرای آواز و درک آن بر شنونده ، تاثیر بسزایی دارد. آشنایی با لحن و هم اکنون ت مفرق هر دستگاه و آواز نیز یکی از مهمترین عوامل در اجرای مناسب آواز ایرانی است. آشنایی با زمان مناسب برای هر دستگاه آواز خیلی مهم است

موسقی ایرانی حاوی هفت دستگاه و پنج آواز است که هر کدام دارای خصوصیات ویِژگزینشه خود می باشند . برای شروع این تحلیل از دستگاه شور شروع می کنیم، به دستگاه شور مادر دستگاهها گفته می شود زیرا خود حاوی چهار آواز است ، آواز ابوعطا، آواز بیات ترک، آواز افشاری و آواز دشتی. اما در مکتب اصفهان آواز بیات ترک را جزو دستگاه ماهور می دانند که در این مورد اختلاف نظر وجود دارد.

اما دستگاه شور: شور آوازى است که با ذوق مشرقى‌ها موافق سهل موردپسند عمومى است شور از جذبه و لطف خاصى برخوردار است که خیلی شاعرانه دلفریب است. آواز شور ریشهٔ عمیقى در فرهنگ ایرانى دارد که نشان دهنده تصوف و عرفان ایرانى است. این دستگاه را دستگاهی سهل و ممتنع می دانند. به مفهوم اینکه در عین آسانی ظاهر دارای پیچیدگیهای بسیاری است . وقت شنیدن آواز در مایه شور (دستگاه شور) احساس آرامش می کنیم که این امر به دلیل سهل بودن آن است . آوازی که در دستگاه شور اجرا می شود را می توان در هر زمانی از شبانه روز شنید که این از معین ات ویِژگزینشه این دستگاه است . (اکثر دستگاههای دیگر مانند ماهور، چهارگاه، همایون و نوا دارای زمان خاصی می باشند .)

دستگاه شور را نمی توان جزو آوازهای غمگین به حساب آورد نه جزو آوازهای نشاط آور که این از خصوصیات ویِژگزینشه این دستگاه است .

اما اگر بخواهیم دستگاه شور را تشبیه کنیم، مانند آدم ی می ماند که گفتارش مقبول تمام است و تمام حرف وی را درک می کنند. که این نیز خود ی بر این است که این آواز را می توان در هر مکان و زمانی اجرا کرد و شنید.

آواز ابوعطا : آواز ابوعطا زیاد لطیف و ظریف است از نظر بنده چنانچه بخواهیم برای دستگاهها آوازها جنسیت در نظر بگیریم آواز ابوعطا مونث است زیرا سرشار از لطافت و ظرافت است آدم با گوش دادن به ابوعطا کمی به فکر فرو می رود و به موارد فلسفی پیرامونش می اندیشد. به این ترتیب تا اندازه ای می توان نتیجه گرفت, افرادی که بیشتر به آواز ابوعطا علاقه دارند و آن را بیشتر ازبقیه دستگاهها گوش می دهند, آدم های نسبتا گوشه گیر اند که دراویش از آنها مستثنا نیستند. آواز ابوعطا نوعی خواهش و تمنا از معشوق است و به نوعی گدائی عشق است بیشتر متکدیان کوچه و خیابان در قدیم که تمنای کمک داشتند در گوشه حجاز ابوعطا درخواست یاری میکردند آواز ابوعطا را میتوان در تمام طول روز گوش کرد اما بهتر است آنرا در صبح گوش داد

آواز بیات ترک: مانند ابوعطا مورد تذکر عامه است و در ملودی های عرفانی درویشی مورد مصرف قرار می گیرد و در وصل به معبود توانایی بسیاری دارد. در بیات ترک کمتر حزن و اندوه دیده می شود بیشتر حالت خبری دارد از شرایط خود به معشوق اطلاع رسانی می نماید اذان مرحوم موذن زاده اردبیلی نیز در گوشه روح الارواح بیات ترک اجرا شده که قشنگ ئی اجرا را صد چندان کرده است خوب است بیات ترک را هم در صبح گوش داد

آواز افشاری : افشاری ، آواز متأثرکننده دردناک است که سخن از درد و اندوه درونى دارد. آواز مناجات راز نیاز با معبود یگانه است . افشاری آوازی تامل برانگیز است که آدم را به فکر وا می دارد ممکن است به همین از این آواز برای خواندن مناجات مصرف می شود . این آواز را میتوان در همه طول روز گوش داد ولی خوبتر است آنرا در زمان غروب آفتـاب گوش کنیم.

آواز دشتی: این آواز سوزناک ترین آواز ایرانی است. علیرقم اینکه ملودیهای به ظاهر شادی در موارد ی از آن تهیه و تولید تهیه و تولید شده است اما همان ملودیهای شاد در درون غمی را پنهان کرده اند که جگر سوزترین اکنون ت را در آدم به وجود می آورند این آواز با آن که غم‌انگیز دردناک است؛ در عین حال زیاد لطیف و ظریف است. ناراحتی و حزنی که در آواز دشتی وجود دارد می تواند ناشی از فراق یار ، رنج سختی زمانه یا حتی از عشق به میهن و وطن پرستی و ... باشد. در خواندن این آواز حس نقش مهمی را ایفا می نماید . اینگونه نقل می کنند که آواز دشتی مناسب جهت غروب و عصر است.

دستگاه ماهور : دستگاه ماهور مایه ای است با وقار و ابهت و شوکت خاصى به شنونده القا مى‌کند و موسیقی ‌ساز براى بیان شجاعت‌ها و دلیرى از این آواز مصرف مى‌کند. ماهور چون قرین موسیقى فرنگى است، بین جوانان اهمیت خاصى دارد. ولی در کل آواز ماهور طرب‌انگیز شاد مى‌باشد. مناسب ترین وقت جهت گوش دادن به ماهور صبح و قبل از اذان ظهر است.

دستگاه سه گاه: آواز سه‌گاه ریشهٔ کاملاً ایرانى دارد. اما سه‌گاه در بین ترک‌ها استعمال زیادى دارد و آنها در خواندن این آواز مهارت زیادى دارند. اما فارسى‌زبان‌ها آن را طور دیگرى مى‌خوانند. در هر دو، آواز با حزن اندوه همراه است و با تأثیر تألم زیاد همراه است. سه گاه از دستگاههای خیلی لطیف ظریف است که جهت خواندن آن بایستی خواننده با حس کامل اجرا نماید سه گاه دارای فراز و فرودهای جالبی است در گوشه ای مانند درآمد کاملا" محکم و قوی در عین حال ظریف است در گوشه ای مانند مویه حزن و اندوه زیاد دارد و مانند بچه ای است که ذجه میزند و در گوشه ای مانند مخالف علاوه بـر حزن پنهان صلابت و قدرت است که نوعی الارتباط توام با وقار ابهت در مساوی معشوق است خوبتر است دستگاه سه گاه قبل از طلوع آفتـاب شنیده یا خوانده شود.

دستگاه همایون : همایون آوازى است باشکوه مجلل، آرام و در عین حال خیلی قشنگ دلفریب. برطبق قول مرحوم خالقی ، همایون ناصحى است مشفق مهربان که با کمال شرم و آزرم با مستمعین خود مکالمه درد دل مى‌کند با بیانى شیوا چنان نصیحت مى‌کند پند مى‌دهد که هیچ سخنران را این مهارت استادى نیست. از نظر بنده جانسوز ترین آواز بعد از دشتی دستگاه همایون است زیرا در موارد ی غـم موجود در دل این دستگاه سرسخت ترین دل را نیز محزون میسازد. خوبتر است دستگاه همایون را بعد از غروب آفتـاب در ابتدای شب گوش داد

آواز بیات اصفهان: بیات اصفهان از آوازهاى گذشته ایرانى است. آوازى است جذاب گیرا ؛ این آواز ریتمى بین شادى دارد. عشقی ترین آواز ایرانی است میتوان آنرا مانند ابوعطا جنسیت مونث داد زیبا ئی احساس ی این آواز زیاد بالا است بیشتر اشعار عشقی در این آواز خوانده میشوند با کیفیت ترین جهت گوش دادن به آواز اصفهان شب قبل از خواب است

دستگاه چهارگاه : چهارگاه را می توان دستبرخی محسوب کرد که مانند پیری فرزانه دارای روحی بلند و عرفانی است و احساس ات عالی آدم ی را در کنار خصایص محسنات آدم ی صبور شکیبا دار است.از ناکامی ها و نا امیدی ها اشک ناراحتی می ریزد در شادی ها خوشی ها اشک شوق سرور. این دستگاه، با کیفیت ترین مورد جهت تولید و ساخت حتمـا ت تصانیف ملی میهنی و حماسی است به طوریکه به قشنگ یی می تواند حالت شوق افتخار وصف ناپذیری را در شنونده بوجود آورد. چهارگاه برعکـس ابوعطا اصفهان دارای جنسیت مردانه است بهتر است به زمان طلوع آفتـاب به آن گوش فرا داد.

دستگاه نوا : آوازى است در میزان اعتدال که آهنگ ى ملایم متوسط دارد، نه زیاد شاد و نه زیاد حزن‌انگیز. نوا را آواز بهتر گفته‌اند و اکثرا ً در انتها مجلس مى‌نواختند. اکثرا ً اشعار عارفانه را براى نوا انتخاب مى‌کنند که تأثیر بسیار زیاد زیادى در شنونده ایجاد مى‌کند. دستگاه نوا در آدم آرامشی همراه با سکون و سکوت ایجاد می نماید و با گوش دادن به آن آدم حس می نماید که بر روی امواج آرام دریا با آرامشی وصف ناپذیر در حال شنا کردن است. نوا را میتوان در تمام طول شبانه روز گوش داد اما شب قبل از خواب هم توصیه می شود

دستگاه راست پنجگاه : همان گونه که از اسمش پیداست هر پنج گام موجود در آهنگ ایرانی است و به نوعی به تمام آنها ورود پیدا می نماید پس تمام حالتهای موجود در پنج گام ایرانی را حاوی می شود ولی شبیه ماهور آوازى با وقار ابهت است مانند پیری فرزانه است که به نصیحت کردن دادن پند اندرز به بچه های است علیرقم نزدیکی زیاد این دستگاه به ماهور لطافت ظرافتهائی است که حس آرامش خاصی را در آدم ایجاد می نماید در تمام طول روز میتوان به این آواز گوش داد اما بهتریـن صبح تا قبل از اذان ظهر است زمان مناسب خواندن دستگاهها مفاهیم حس ی آنها

در این بخش می خواهم در مورد دستگاهها و آوازهای موزیک اصیل ایرانی از نظر حال هوا و زمان مناسب جهت خواندن و شنیدن هر کدام حرف کنم و بیشتر از جنبه احساس ی این امر را نقد کنم، نه از لحاظ تئوریک.

در اجرای زنده موسیقی ایرانی حتی رنگ دیوارها و سالن اجرا ، حضار مستمعین آواز و نوع نورپردازی و دکور و ... همه و تمام در اجرای آواز و درک آن بر شنونده تاثیر بسزایی دارد. آشنایی با لحن و هم اکنون ت مفرق هر دستگاه آواز یکی از مهمترین عوامل در اجرای مناسب آواز ایرانی است. آشنایی با زمان مناسب برای هر دستگاه و آواز نیز مهم است

موسقی ایرانی حاوی هفت دستگاه و پنج آواز است که هر کدام دارای خصوصیات ویِژگزینشه خود هستند . جهت شروع این نقد از دستگاه شور شروع می کنیم، به دستگاه شور مادر دستگاهها گفته می شود زیرا خود حاوی چهار آواز است ، آواز ابوعطا، آواز بیات ترک، آواز افشاری و آواز دشتی. اما در مکتب اصفهان آواز بیات ترک را جزو دستگاه ماهور می دانند که در این مورد اختلاف نظر وجود دارد.

اما دستگاه شور: شور آوازى است که با ذوق مشرقى‌ها موافق سهل و موردپسند عمومى است شور از جذبه و لطف خاصى برخوردار است که خیلی شاعرانه و دلفریب است. آواز شور ریشهٔ عمیقى در فرهنگ ایرانى دارد که نشان دهنده تصوف و عرفان ایرانى است. این دستگاه را دستبرخی سهل ممتنع می دانند. به مفهوم اینکه در عین آسانی ظاهر دارای پیچیدگیهای زیاد ی است . زمان شنیدن آواز در مایه شور (دستگاه شور) حس آرامش می کنیم که این امر به دلیل سهل بودن آن است . آوازی که در دستگاه شور اجرا می شود را می توان در هر زمانی از شبانه روز شنید که این از معین ات ویِژگزینشه این دستگاه است . (اکثر دستگاههای دیگر مانند ماهور، چهارگاه، همایون نوا وقت خاصی می باشند .)

دستگاه شور را نمی توان جزو آوازهای غمگین به حساب آورد نه جزو آوازهای نشاط آور که این نیز از خصوصیات ویِژگزینشه این دستگاه است .

اما چنانچه بخواهیم دستگاه شور را تشبیه کنیم، مانند آدم ی می ماند که گفتارش مقبول تمام است و تمام حرف وی را درک می کنند. که این نیز خود ی بر این است که این آواز را می توان در هر مکان و زمانی اجرا کرد شنید.

آواز ابوعطا : آواز ابوعطا زیاد لطیف و ظریف است از نظر بنده چنانچه بخواهیم برای دستگاهها و آوازها جنسیت در نظر بگیریم آواز ابوعطا مونث است زیرا سرشار از لطافت و ظرافت است آدم با گوش دادن به ابوعطا کمی به فکر فرو می رود و به موارد فلسفی پیرامونش می اندیشد. به این ترتیب تا اندازه ای می توان نتیجه گرفت, افرادی که بیشتر به آواز ابوعطا علاقه دارند آن را بیشتر ازبقیه دستگاهها گوش می دهند, آدم های نسبتا گوشه گیر اند که دراویش از آنها مستثنا نیستند. آواز ابوعطا نوعی خواهش و تمنا از معشوق است به نوعی گدائی عشق است بیشتر متکدیان کوچه خیابان در قدیم که تمنای یاری داشتند در گوشه حجاز ابوعطا درخواست کمک میکردند آواز ابوعطا را میتوان در تمام طول روز گوش کرد ولی بهتر است آنرا در صبح گوش داد

آواز بیات ترک: مانند ابوعطا مورد توجه عامه است و در ملودی های عرفانی درویشی مورد مصرف قرار می گیرد و در وصل به معبود توانایی زیاد ی دارد. در بیات ترک کمتر حزن و اندوه دیده می شود و بیشتر حالت خبری دارد و از شرایط خود به معشوق اطلاع رسانی می نماید اذان مرحوم موذن زاده اردبیلی در گوشه روح الارواح بیات ترک اجرا شده که زیبا ئی اجرا را صد چندان کرده است بهتر است بیات ترک را در صبح گوش داد

آواز افشاری : افشاری آواز متأثرکننده دردناک است که سخن از درد اندوه درونى دارد. آواز مناجات و راز نیاز با معبود یگانه است . افشاری آوازی تامل برانگیز است که آدم را به فکر وا می دارد ممکن است به همین دلیل از این آواز جهت خواندن مناجات مصرف می شود . این آواز را میتوان در همه طول روز گوش داد ولی خوبتر است آنرا در غروب آفتـاب گوش کنیم.

آواز دشتی: این آواز سوزناک ترین آواز ایرانی است. علیرقم اینکه ملودیهای به ظاهر شادی در موارد ی از آن تهیه و تولید تهیه و تولید شده است ولی همان ملودیهای شاد در درون خود غمی را پنهان کرده اند که جگر سوزترین هم اکنون ت را در آدم به وجود می آورند این آواز با آن که غم‌انگیز دردناک است؛ در عین حال زیاد لطیف و ظریف است. غـم و حزنی که در آواز دشتی وجود دارد می تواند ناشی از فراق یار رنج و سختی زمانه یا حتی از عشق به میهن و وطن پرستی و ... باشد. در خواندن این آواز حس نقش مهمی را ایفا می نماید . اینگونه نقل می کنند که آواز دشتی مناسب برای غروب و عصر است.

دستگاه ماهور : دستگاه ماهور مایه ای است با وقار ابهت و شوکت خاصى به شنونده القا مى‌کند موسیقی ‌ساز براى بیان شجاعت‌ها و دلیرى از این آواز استفاده مى‌کند. ماهور چون قرین موسیقى فرنگى است، بین جوانان اهمیت خاصى دارد. اما در مجموع آواز ماهور طرب‌انگیز و شاد مى‌باشد. مناسب ترین زمان برای گوش دادن به ماهور صبح قبل از اذان ظهر است.

دستگاه سه گاه: آواز سه‌گاه ریشهٔ کاملاً ایرانى دارد. اما سه‌گاه در بین ترک‌ها استعمال زیادى دارد و آنها در خواندن این آواز مهارت زیادى دارند. اما فارسى‌زبان‌ها آن را طور دیگرى مى‌خوانند. در هر دو، آواز با حزن اندوه همراه است با تأثیر تألم خیلی همراه است. سه گاه نیز از دستگاههای خیلی لطیف و ظریف است که برای خواندن آن می بایست خواننده با حس کامل اجرا نماید سه گاه دارای فراز و فرودهای جالبی است در گوشه ای مانند درآمد کاملا" محکم قوی در عین حال ظریف است در گوشه ای مانند مویه حزن و اندوه زیاد دارد مانند بچه ای است که ذجه میزند در گوشه ای مانند مخالف علاوه بـر حزن پنهان صلابت قدرت است که نوعی الارتباط توام با وقار و ابهت در مساوی معشوق است بهتر است دستگاه سه گاه قبل از طلوع خورشید شنیده یا خوانده شود.

دستگاه همایون : همایون آوازى است باشکوه مجلل، آرام و در عین حال زیاد زیبا دلفریب. برطبق قول مرحوم خالقی ، همایون ناصحى است مشفق مهربان که با کمال شرم آزرم با مستمعین خود مکالمه و درد دل مى‌کند با بیانى شیوا چنان نصیحت مى‌کند پند مى‌دهد که هیچ سخنران را این مهارت استادى نیست. از نظر بنده جانسوز ترین آواز بعد از دشتی دستگاه همایون است زیرا در موارد ی موجود در دل این دستگاه سرسخت ترین دل را محزون میسازد. خوبتر است دستگاه همایون را بعد از غروب خورشید و در ابتدای شب گوش داد

آواز بیات اصفهان: بیات اصفهان از آوازهاى گذشته ایرانى است. آوازى است جذاب گیرا ؛ این آواز ریتمى بین شادى و ناراحتی دارد. عشقی ترین آواز ایرانی است میتوان آنرا مانند ابوعطا جنسیت مونث داد زیبا ئی احساس ی این آواز بسیار زیاد بالا است بیشتر اشعار صمیمیت در این آواز خوانده میشوند برترین زمان جهت گوش دادن به آواز اصفهان شب قبل از خواب است

دستگاه چهارگاه : چهارگاه را می توان دستبرخی محسوب کرد که مانند پیری فرزانه روحی بلند و عرفانی است احساس ات عالی آدم ی را در کنار خصایص محسنات آدم ی صبور شکیبا دار است.از ناکامی ها نا امیدی ها اشک می ریزد و در شادی ها و خوشی ها اشک شوق سرور. این دستگاه، برترین مورد برای تهیه و تولید حتمـا ت تصانیف ملی میهنی و حماسی است به طوریکه به زیبا یی می تواند حالت شوق و افتخار وصف ناپذیری را در شنونده بوجود آورد. چهارگاه برعکس زیبا ابوعطا اصفهان جنسیت مردانه است و بهتر است به طلوع خورشید به آن گوش فرا داد.

دستگاه نوا : آوازى است در میزان اعتدال که آهنگ ى ملایم و متوسط دارد، نه خیلی شاد و نه زیاد حزن‌انگیز. نوا را آواز خوب گفته‌اند و اکثرا ً در انتها مجلس مى‌نواختند. اکثرا ً اشعار عارفانه را براى نوا انتخاب مى‌کنند که تأثیر خیلی زیادى در شنونده ایجاد مى‌کند. دستگاه نوا در آدم آرامشی همراه با سکون و سکوت ایجاد می نماید و با گوش دادن به آن آدم احساس می نماید که بر روی امواج آرام دریا با آرامشی وصف ناپذیر در حال شنا کردن است. نوا را میتوان در تمام طول شبانه روز گوش داد اما شب قبل از خواب هم پیشنهاد می شود

دستگاه راست پنجگاه : همان گونه که از اسمش پیداست هر پنج گام موجود در موزیک ایرانی است به نوعی به تمام آنها ورود پیدا می نماید پس تمام حالتهای موجود در پنج گام ایرانی را حاوی می شود اما شبیه ماهور آوازى با وقار ابهت است مانند پیری فرزانه است که به نصیحت کردن دادن پند و اندرز به بچه های است علیرقم نزدیکی زیاد این دستگاه به ماهور لطافت ظرافتهائی است که احساس آرامش خاصی را در آدم ایجاد می نماید در تمام طول روز میتوان به این آواز گوش داد اما برترین صبح تا قبل از اذان ظهر است